W 1960 roku nowo powstałe Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Dębicy [obecne Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej] wystąpiło do lokalnych władz z inicjatywą utworzenia w Dębicy regionalnego muzeum. Dopiero na początku 2003 roku ówczesny burmistrz Edward Brzostowski doprowadził do realizacji tego postulatu.
Organizację muzeum powierzono Januszowi Ożogowi, który został jego pierwszym dyrektorem. Na siedzibę instytucji przeznaczono budynek z końca XIX wieku po byłych koszarach kawalerii. Pierwsze zbiory muzeum pochodziły z Izby Regionalnej TPZD, zakładowych Sal Tradycji niektórych dębickich firm oraz od osób prywatnych. W 2007 roku dyrektor Ożóg odszedł na emeryturę. Nowym dyrektorem został Jacek Dymitrowski. Wówczas też w związku z akcją rewitalizacji terenów byłej jednostki wojskowej muzeum wzbogaciło się o dwa sąsiednie budynki. Jeden z nich został przeznaczony na stałą wystawę dotyczącą historii dębickiego garnizonu wojskowego, drugi zaś na archiwum i bibliotekę muzealną. Od 2023 roku nowym dyrektorem placówki jest Tomasz Czapla.
Obecnie muzeum posiada następujące działy: archeologiczny, etnograficzny, historyczny, sztuki i wojskowy. Oprócz tego prowadzi wystawy czasowe, tematycznie związane z terenami obecnych powiatów: dębickiego i ropczycko-sędziszowskiego, lekcje muzealne oraz warsztaty dotyczące historii kultury i sztuki. Dysponuje także nowo utworzoną biblioteką regionalną oraz własną salką projekcyjną.
Do chwili obecnej w muzeum znajduje się sześć stałych wystaw ukazujących historię miasta i okolic od czasów najdawniejszych do 1944 roku.
Są to wystawy:
„Pradzieje i wczesne średniowiecze Ziemi Dębickiej” na którą składają się znaleziska kultury materialnej [pięściaki, groty, toporki, żarna, fibule i ceramika] od okresu mezolitu do XI wieku pochodzące głównie z wykopalisk archeologicznych prowadzonych na terenach wiejskich wokół Dębicy oraz skamieliny fauny [m. in. kości mamucie, czaszka nosorożca włochatego, róg żubra kopalnego] i flory znajdowane głównie w żwirowiskach usytuowanych wzdłuż danego koryta rzeki Wisłoki.
UWAGA! Z przyczyn niezależnych ekspozycja do odwołania jest nieczynna. Za utrudnienia przepraszamy.
To wystawa obrazująca historię miasta i jego mieszkańców od czasów lokacji dokonanej przez Świętosława Gryfitę do budowy nowoczesnych zakładów pracy w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Część tej wystawy przedstawia także lokalną historię Żydów, którzy przez ponad 250 lat zamieszkiwali Dębicę.
„Ziemia Dębicka w latach 1939-1944” jest wystawą prezentującą miasto oraz tereny gmin: Dębica i Żyraków w okresie okupacji hitlerowskiej, jak również nawiązującą do tragicznych losów tych z mieszkańców Ziemi Dębickiej, którzy zostali wywiezieni na Sybir i do Kazachstanu przez sowiecką władzę.
Ukazuje historię ruchu muzycznego w naszym mieście w okresie XX wieku. Uczynione to zostało w scenerii odtworzonego saloniku mieszczańskiego, jakie bywały w Dębicy.
„Śladami rodzin: Bergerów, Kantorów i Pendereckich” to wystawa, która w swojej idei jest zaczynem przyszłego szlaku turystyczno-historycznego po terenach powiatów:
- dębickiego,
- mieleckiego
- ropczycko-sędziszowskiego,
a mającego ukazać związki i tradycje tych zasłużonych dla polskiej kultury rodzin z naszymi terenami.
Jest stałą wystawą, która ukazuje losy żołnierzy, jacy na przestrzeni XIX i XX wieku stacjonowali w Dębicy. Dotyczy to zarówno austriackich jednostek piechoty i kawalerii, jak i kolejno stacjonujących trzech pułków kawalerii w okresie II Rzeczpospolitej, a następnie dwóch jednostek saperskich, dla których Dębica stała się macierzystym garnizonem.
Oprócz tego muzeum posiada „Stare Kino”, gdzie można obejrzeć filmy dokumentalne dotyczące historii miasta i okolic, jak również spotkać się z interesującymi osobami podczas ich prelekcji.
Powstała stała wystawa „Historia obozów pracy przymusowej w Pustkowie i poligonu Waffen SS Heidelager”, którą można zwiedzać na terenie ekspozycji Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania w Paszczynie.
Na terenach Muzeum Regionalnego „pod chmurką” możemy zobaczyć interesującą kolekcję militariów, jak również zbiór wozów strażackich od końca XIX do połowy XX wieku.
Muzeum organizuje także wystawy czasowe, najczęściej związane z terenami naszego powiatu oraz jego mieszkańcami. W okresie od 2003 do 2011 roku zorganizowano ich ponad pięćdziesiąt. Spośród nich największymi, a równocześnie wzbudzającymi największe emocje wśród zwiedzających były: „Wystawa łowiecka”, „Teatr Tadeusza Kantora”, „Stulecie dębickiego sportu”, „Dziadek i wnuk – Robert Berger i Krzysztof Penderecki”, „Portrety” – wystawa rzeźb Sławomira Micka, „Ślady Dębiczan w zbrodni katyńskiej”, „Drogi do Niepodległej”, czy też niedawno „Dawnych dębiczan portret własny” i „Czar kobiecego drobiazgu”.
Poza tym muzeum prowadzi działalność wydawniczą. W okresie ostatnich czterech lat muzeum wydało 16 pozycji książkowych z serii: „Biblioteka Dębickich Gryfów”, „Dębickie Źródła Historyczne” i katalogi wystawowe.
Od 2007 roku muzeum posiada własną stronę internetową: www.muzeumdebica.pl , zaś od 2010 roku własny kanał na YouTube i stronę na Facebook.